De waaier vormt een onlosmakelijk onderdeel van de Japanse cultuur en gaat verder dan louter een instrument voor verkoeling; het is altijd geworteld geweest in de fascinerende geschiedenis van het Land van de Rijzende Zon. Tegenwoordig fungeert het voornamelijk als een modeaccessoire dat daarnaast ook dient als een ideaal medium voor artistieke expressie.
Na het lezen van dit artikel weet je meer over de geschiedenis van de Japanse waaier en de verschillende soorten waaiers die je in Japan kunt aantreffen.
De Japanse waaier door de eeuwen heen
De voorloper van de moderne waaier zoals we die nu kennen, komt oorspronkelijk uit China, Egypte en Griekenland. De eerste versie van de waaier leek op een scherm met een vast handvat en kon niet in zichzelf worden gevouwen.
Het waren de Japanners die in de 7e eeuw de vouwwaaier, of "sensu" in het Japans, hebben uitgevonden. Volgens de legende ontwierp een boer de eerste vouwwaaier nadat hij had gezien hoe de vleugels van een vleermuis zich vouwden en ontvouwden.
Vrouwen met waaier, 1870, Met Museum
Tijdens de Heian periode (794 - 1185) waren waaiers voorbehouden aan de mannen en vrouwen van het hoge hof. Dit accessoire was zo populair dat er zelfs wetten werden ingesteld om het gebruik van waaiers te reguleren, beperkt tot bepaalde sociale klassen. Traditioneel werden waaiers vervaardigd van Japans cipres en zijden draad. Het aantal houten latten waaruit het frame van de waaier bestond, diende de rang en status van de eigenaar te weerspiegelen.
Tegelijkertijd fungeerde de waaier ook als een essentieel accessoire in de traditionele Japanse kunst, waaronder het Noh- of Kabuki-theater, rakugo-vertellingen en traditionele dans.
Tijdens de Edo-periode (1615 - 1868) verspreidde het gebruik van de Japanse waaier zich naar alle andere sociale klassen en begon Japan ze zelfs naar het buitenland te exporteren.
Japans kabukitheater: Nishizaki Sakurako en Bando Kotji in 'Yoshino Mountain'.
De verschillende soorten Japanse waaiers
In Japan bestonden of bestaan nog steeds verschillende soorten waaiers:
- De uchiwa-waaier: Deze waaier bestaat uit een handvat en een vast papieren of stoffen scherm en kan niet worden opgevouwen. De vorm lijkt op die van een pingpong-racket of een palmblad. Deze waaiers worden vaak gebruikt bij festivals en ceremonies. Tegenwoordig worden uchiwa-waaiers soms uitgedeeld door bedrijven en ondernemingen die hun logo op warme dagen door de straten van de stad willen zien wapperen.
Boshu uchiwa waaier, Tateyama Stadsmuseum
- De sensu- of ogi-waaier: Dit is de bekende vouwwaaier, meestal gemaakt van bamboe en bedekt met Japans washi-papier, een flexibel papier gemaakt van moerbeivezels dat bestand is tegen vouwen en scheuren. Deze waaiers zijn compact, praktisch en vaak versierd met prachtige traditionele motieven. Het is belangrijk om de betekenis van het Japanse motief te begrijpen voordat je er een aan iemand geeft.
Japanse opvouwbare bamboe waaier, Museum voor Toegepaste Kunsten en Wetenschappen
- De gunsen-waaier: Dit type waaier, ook wel een oorlogswaaier genoemd, heeft een stalen frame en werd gebruikt door middeleeuwse krijgsheren, de shogun, om bevelen door te geven tijdens de strijd. Wanneer de waaier open werd gehouden, diende hij als een signaal voor troepenverzameling en leiding tijdens gevechten. In gesloten toestand diende hij als bescherming tijdens zwaardgevechten.
Gunsen oorlogswaaier, Aziatisch Kunstmuseum
Tegenwoordig is de opvouwbare waaier een geliefd accessoire, vooral op warme dagen. De sensu-waaier is in de loop der jaren gemoderniseerd en gediversifieerd. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende materialen zoals bamboe, plastic en met traditionele of schattige (kawaii) ontwerpen. Je kunt ze gemakkelijk in je handtas meenemen voor wanneer je behoefte hebt aan wat frisse lucht. Hoewel dit accessoire populair is onder westerse mensen, is het nog steeds belangrijk om te weten hoe je een waaier opent om de volledige charme en elegantie ervan te benutten.
