Japanse kunst, zowel subtiel als spiritueel, is werkelijk betoverend. In het Land van de Rijzende Zon bevindt Kodo (de weg van de geur) zich nog steeds op het toppunt van verfijning, naast Ikebana (de weg van bloemen) en Chado (de theeceremonie).
Kodo is een traditionele Japanse kunstvorm waarbij aromatische houtsoorten worden geëerd volgens een sterk gestructureerd en eeuwenoud ritueel. Oorspronkelijk werd wierook in een religieuze context gebruikt, maar het heeft ook de aristocratie verleid met zijn geuren.
De extreem moeilijke regels van Kodo vereisen vele jaren ervaring om perfect te beheersen. Hierdoor blijft de kunst van wierook, een samensmelting van geleerde cultuur en olfactorische beleving, zeldzaam en waardevol.
Japanse wierook, een eeuwenoude traditionele kunstvorm
"Ko " 香 betekent "geur" of "wierook" en "do " 道 betekent "de weg". Dus "Kodo " 香道 kan vertaald worden als "De weg van de geur". In Japan wordt wierook al meer dan duizend jaar gebruikt. Het geurige hout wekte eerst de interesse van de edelen en samoerai voordat het zich verspreidde naar de middenklasse.
De geschiedenis van wierook in Japan
Wierook maakte zijn debuut meer dan 6000 jaar geleden in het Midden-Oosten, bij de opkomst van de eerste grote beschavingen in Egypte en Mesopotamië. Echter, pas in de 6e eeuw deed het zijn intrede in de Japanse archipel. Japan had aanvankelijk geen eigen geurhoutbronnen en importeerde voornamelijk uit India. Wierook, eveneens geïntroduceerd vanuit China op het moment van de verspreiding van het boeddhisme, vond aanvankelijk toepassing in religieuze rituelen, alvorens het gewaardeerd werd om zijn bedwelmende geur en deugdelijke eigenschappen.
De legende van Japanse wierook
Volgens de Nihon Shoki, een oud verslag van de Japanse geschiedenis, dateert het gebruik van gebrand geurend hout uit het jaar 595, tijdens het bewind van keizerin Suiko. De legende vertelt dat op de stranden van Awaji, een eiland in de nabijheid van de baai van Osaka, een stuk agarhout werd ontdekt. Nadat dit hout door vuur was verteerd, verspreidde de betoverende geur zich, en de eilandbewoners besloten het als geschenk aan de keizerlijke hofhouding aan te bieden. Als eerbetoon aan dit geurige hout werd vervolgens een klein Shinto-heiligdom opgericht.
🧘♂ De rol van het boeddhisme
Aan het einde van de 6e eeuw en het begin van de 7e eeuw, onder prins Shotoku, kreeg het boeddhisme voet aan de grond in Japan. Net als bij de theeceremonie en Ikebana speelde religie een belangrijke rol in de traditionele kunst van Kodo. Wierook diende als offerande aan de goden en vervulde een zuiverende functie in boeddhistische rituelen. Dure houtsoorten werden geïmporteerd uit China om wierook van te maken, waardoor een lokaal ambacht in de archipel ontstond.
Geurige houtsoorten aan het hof
Tijdens de Heian periode (794 tot 1185) was wierook erg populair aan het hof en werden er geurwedstrijden georganiseerd om de essences te raden. Aromatische harsen werden gebruikt voor amusement, maar ook om kleding te parfumeren.
De opkomst van wierook in de Muromachi periode
Later, tijdens de Muromachi-periode (1336 tot 1573), werd wierook niet langer beperkt tot het exclusieve domein van het hof. Het verspreidde zich naar de hogere en middenklassen van de Japanse samenleving. Het branden van aromatische houtsoorten werd een teken van verfijning, en hun gebruik was wijdverbreid. Zelfs samoerai doordrenkten hun helmen en harnassen met wierook als onderdeel van zuiveringsrituelen om zich krachtiger te voelen in de strijd.
In dezelfde periode werden de kostbare geurige houtsoorten geclassificeerd op verzoek van de shogun Ashikaga Yoshimasa. De regels van het spel werden vastgelegd en zo ontstond de kunst van Kodo. De tools die gebruikt werden voor de ceremonie(Kodogu) werden vervolgens versierd met vergulding en verheven tot het toppunt van verfijning. Twee scholen hebben eeuwenlang de traditie van Kodo voortgezet: de Oie-ryu, opgericht door Sanetaka Sanjonishi, een Japanse aristocraat uit de Muromachi-periode, en de Shino-ryu-school, gesticht door meester Shino Shoshin. De eerste legt meer nadruk op kunst en poëzie, terwijl de tweede een veel formelere benadering volgt.
Awaji, het parfumeiland
Wierookproductie op het eiland Awaji. Credits: awaji-encens.jp
Het eiland Awaji heeft sinds 1850 een traditionele productie van wierookstokjes ontwikkeld en is tegenwoordig verantwoordelijk voor 70% van de Japanse wierookproductie. De aromatische houtsoorten die op het eiland worden vervaardigd, genieten een welverdiende reputatie vanwege hun uitmuntende kwaliteit, en er is een ruime variëteit aan beschikbare geuren. Japanse wierook wordt samengesteld uit houtpoeders (zoals sandelhout en aloë), planten, kruiden en aromatische ingrediënten.
De kho-shi (parfummeesters) houden de voorouderlijke knowhow in ere, van de samenstelling van de pasta tot het afwerken van de stokjes en het drogen van de harsen. Het is vermeldenswaard dat de sterke wind op het eiland Awaji ervoor zorgt dat de wierook perfect droogt.
Japanse wierook vandaag de dag
Tijdens het Edo- en Meiji-tijdperk verloor wierook gedeeltelijk zijn populariteit. Honderd jaar geleden heeft de grote meester Kito Yujiro het succes echter nieuw leven ingeblazen. Na een periode van isolement opende Japan zich voor de wereld. Geïnspireerd door de westerse parfumcultuur, zette de meester-parfumeur een geniale stap door "mainichi koh" (dagelijkse wierook) te creëren. Tegenwoordig geniet Japanse wierook, met zijn bloemige, kruidige en houtachtige noten, wereldwijde bekendheid.
De weg van wierook of de kunst van het luisteren naar geuren
In de kunst van Kodo ervaren we geuren op een unieke manier. Japanners ruiken niet, maar "luisteren" naar geuren, want het beoefenen van Kodo vereist het gebruik van al je zintuigen om de subtiliteiten van geuren op te vangen..
De parfumceremonie
De artistieke beoefening van Kodo is uiterst plechtig en vergt diepe concentratie. Het ritueel wordt uitgevoerd op een tatamimat in een gouden stilte. De wierookmeester beweegt langzaam en neemt zijn plaats in. Vervolgens selecteert hij zorgvuldig alle benodigde materialen voor de ceremonie. Al zijn handelingen volgen een precieze volgorde en worden met uiterste precisie uitgevoerd. Lakwerk, houtskool, eetstokjes, wierookbranders, en andere gereedschappen worden met groot respect en delicatesse behandeld.
De meester plaatst vervolgens een minuscule hoeveelheid wierookhout op een kleine mica drager. Het wierookvat bevat as versierd met sporen en houtskool als brandstof (of een bamboe sintel). Op deze manier wordt de wierook verwarmd in plaats van direct verbrand, om de aroma's niet te verstoren.
Het luisteren naar wierook wordt in Japan al eeuwenlang beoefend... Credits: Sam Peet / Cultuurreis
In een staat die grenst aan meditatie, zitten de deelnemers in een vierkante opstelling en geven ze de wierookbrander door van hand tot hand. Ze ademen om de beurt de geuren in die door de Kodo-meester worden gepresenteerd. Met een nauwkeurig gebaar "luisteren" ze naar de aroma's die uit het brandende hout opstijgen en proberen ze deze in hun geheugen vast te leggen. Nadat alle getuigenissen van de wierook zijn gepresenteerd, introduceert de meester verschillende houtsoorten die de deelnemers moeten identificeren.
🤔 Het essentiespel: kun je ze herkennen?
Het spel met vijf wieroken staat bekend als Genjiko, terwijl het spel met drie houtsoorten Sanshuko wordt genoemd. Er zijn zes variëteiten van hout, rikkoku genaamd, die overeenkomen met zes verschillende landen (Kyara, Rakoku, Manaka, Minaban, Sasora en Sumotara). Op dezelfde wijze zijn er vijf smaken, gomi genoemd, namelijk bitter, zoet, zout, kruidig en zuur. Het vergt jarenlange ervaring om de subtiliteiten volmaakt te kunnen herkennen.
👁️ De Kodo-filosofie
Kodo is niet alleen een spel van aroma's raden en je reukzin ontwikkelen. De viering van geuren is een echte spirituele ervaring doordrenkt met poëzie, die de zintuigen ontwaakt en lichaam en geest ontspant.
De 10 deugden van het geurpad
Volgens het geloof brengt de beoefening van Kodo voordelen zoals verbeterde concentratie, een gevoel van harmonie, sereniteit, en zelfs vervulling. Hier zijn de 10 deugden die aan de geurceremonie worden toegeschreven:
- Stimuleert de zintuigen
- Zuivert lichaam en geest
- Reinigt de geest van vervuilende stoffen
- Stimuleert de geest
- Bestrijdt eenzaamheid
- Verlicht stress
- Is plezierig, zelfs in overvloed
- Werkt zelfs in kleine hoeveelheden
- Behoudt zijn kwaliteit
- Kan vaak gebruikt worden
Kodo blijft een zeldzame en bevoorrechte traditionele kunst, aangezien kostbare houtsoorten zeer duur zijn en het veel ervaring vergt om het meester te worden. Desondanks weerhoudt dit de Japanse wierook er niet van om wereldwijd te worden gewaardeerd vanwege zijn opmerkelijke verfijning.
