Kalligrafie in Japan gaat verder dan eenvoudig schrijven; het vormt een ware filosofie. De onmiskenbare schoonheid van deze Japanse kunst, van generatie op generatie doorgegeven, is een ervaring die men niet kan negeren.
Japanse kalligrafie, bekend als Shodo, vertaalt zich naar "de weg van het schrijven". Hierbij worden sierlijke karakters zorgvuldig geborsteld met een penseel doordrenkt met Oost-Indische inkt. Deze culturele, decoratieve en spirituele discipline streeft naar harmonie tussen lichaam en geest.
Laten we samen deze schat uit Azië verkennen: de verschillende Japanse schrijfstijlen, de connectie met Zen en de benodigde apparatuur.
Shodo, de Weg van het schrijven
In Japan wordt kunst beschouwd als een ware spirituele opgang. Vergelijkbaar met Ikebana, de kunst van bloemschikken, en de krijgskunst, biedt Shodo een manier om concentratie te versterken, verbinding met jezelf te vinden en de geest te scherpen, terwijl je streeft naar perfecte balans.
In het Japans betekent Sho "schrijven" en dô "de weg". Kalligrafen in Japan worden shodoka of shoka genoemd. Het aanleren van deze schrijfwijze vergt een langdurige inspanning en intensieve training, en het pad naar meesterschap is lang.
De druk van de penseelstreek, de precisie van lijnen, bochten en stippen zijn de elementen die deze discipline transformeren tot een waar kunstwerk. Houding, de greep van het penseel en bewegingen zijn strikt gecodeerd. Het gebaar moet nauwkeurig en perfect beheerst zijn.
Ideogrammen dragen ook een vitale energie over die bekend staat als "Ki". Japanse kalligrafie overstijgt puur communicatiemiddel of decoratie; het is een heilige kunst in het Land van de Rijzende Zon.
De oorsprong van kalligrafie in Japan
Terwijl de ideogrammen van de Chinese taal ongeveer 3000 jaar geleden verschenen, begon de geschiedenis van Japanse kalligrafie pas rond de 6e eeuw met de komst van het boeddhisme en confucianisme.
Omdat Japan geen inheems schrijfsysteem had, werden Chinese karakters (sinogrammen) gebruikt om kanji (ideogrammen van de Japanse taal) te vormen. Rond de 7e eeuw werden monniken naar China gestuurd om lokale religieuze gebruiken te leren, waaronder Chinese kalligrafie. Beetje bij beetje werd kalligrafie in Japan geïntroduceerd, waarbij boeddhistische teksten, poëzie en literatuur tot leven kwamen. Kalligrafie was vooral beïnvloed door Chinese werken en de Kaisho-stijl.
Drie opmerkelijke kalligrafen uit die tijd waren keizer Saga, de oprichter van de Shingon Boeddhistische school genaamd Kukai, en Tachibana no Hayanari, die samen de beroemde "Sanpitsu" groep (de 3 kwasten) vormden.
Pas aan het einde van de 9e eeuw kreeg deze Japanse kunst echt vorm. Geworteld in de Japanse esthetiek ontwikkelde het Land van de Rijzende Zon zijn eigen kalligrafische stijl.
Prenten van Chobunsai Eishi (1756-1829) uit de serie "Zes schoonheden van groene huizen vergeleken met de zes onsterfelijke dichters" (1794-1795)
Met de introductie van de Japanse syllabische alfabetten of Kanas ontwikkelde de geschreven Japanse taal zich verder. Hiragana werd gebruikt voor grammaticale morfemen en bepaalde Japanse woorden, terwijl Katakana werd gebruikt om buitenlandse termen te transcriberen. Deze karakters werden veelvuldig gebruikt door de vrouwen van het keizerlijk hof tijdens het Heian-tijdperk, voordat mannen ze later overnamen.
n de 10e eeuw was kalligrafie voorbehouden aan de Japanse aristocratie, bestudeerd door hofgeleerden en samoerai. Tijdens de Kamakura-periode (1185-1333) oefenden zenboeddhistische monniken sterke invloed uit in Japan, en zij bedachten de Bokuseki-stijl, geïnspireerd op de Song- en Yuan-dynastieën in China. Bokuseki is een kunstvorm die de gemoedstoestand van de kalligraaf tijdens het werk weergeeft, via de beoefening van Zazen-meditatie.
Later werd Japanse kalligrafie niet alleen beperkt tot de adel, maar verspreidde het zich ook naar kooplieden. Het werd een integraal onderdeel van de theeceremonie en nodigde de geest uit tot meditatie. De kunst van mooi schrijven werd aan geisha's geleerd, net zoals traditionele dans, literatuur, poëzie en bloemschikken.
De verschillende stijlen van Japanse kalligrafie
De oorspronkelijke ideogrammen die werden gebruikt in de kalligrafie waren Chinese karakters (kanji in Japan). Ze werden ingezet voor het schrijven van boeddhistische teksten, wat nog steeds inspiratie biedt voor hedendaagse kalligrafen.
Daijisho
Dit genre betreft het grafisch weergeven van één of twee kanji door middel van gemoduleerde streken, gebaren en penseeldruk.
▪ Kanas
Deze Japanse syllabarieën zijn vereenvoudigde kanji, gebruikt vanwege hun fonetiek. Ze worden hoofdzakelijk gebruikt voor het schrijven van gedichten of haiku.
▪ Kindai Shibunsho
Dit is een mix van kanji en kana, gecreëerd om oude teksten toegankelijker te maken. Moderne gedichten worden vaak geschreven in de Kindai Shibunsho-stijl, die ook wordt gebruikt voor het transcriberen van buitenlandse teksten.
Eisho Zen
Deze abstracte vorm van kalligrafie verscheen in de jaren 1950. De kunstenaar drukt zich vrij uit en creëert ware kunstwerken zonder zich zorgen te maken over gebruikelijke conventies.
Tenkoku
Het graveren van zegels, ooit gebruikt om documenten te authenticeren, werd vanaf de 14e eeuw een kunstvorm. Bij Tenkoku worden bijvoorbeeld Chinese pictogrammen in een steen gegraveerd om een vermiljoenrode afdruk te maken.
Kalligrafiestijlen in Japan
Japanse kalligrafie kent vijf hoofdstijlen, die allemaal hun oorsprong hebben in China. De verschillende schrijfstijlen gaan hand in hand met de materialen van die tijd.
Tensho stijl
Deze verscheen tijdens de Qin-dynastie vóór de uitvinding van papier. De grote zegel of grote sigillaire stijl stamt af van archaïsch schrift op been, schubben of brons. Het kleine zegel was het officiële schrift van die tijd. De stylus gebruikt om de karakters te graveren, resulteert in een fijn, regelmatig uiterlijk van de tekeningen.
Reisho stijl
Dit schrift werd uitgevonden om het werk van staatsambtenaren en schriftgeleerden te vergemakkelijken. Het kenmerkt zich door licht golvende lijnen, vergelijkbaar met een vogelstaart.
Shosho stijl
Dit is de populairste schrijfwijze. De streken zijn vereenvoudigd, maar deze cursieve stijl wordt beschouwd als de moeilijkste om te beheersen in de kalligrafie. Het wordt gebruikt in abstracte kunst en Zen, waar het de energie van de auteur weerspiegelt.
Gyosho stijl
Dit semi-cursieve schrift ontstond in de Han-dynastie onder het penseel van Liu De-Sheng, voordat het werd overgenomen door de Chinese kalligraaf Wang Xizhi. Gyosho wordt veel gebruikt voor handschriften; de kunstenaar laat zijn penseel nooit het papier verlaten.
Kaisho stijl
Deze verscheen tijdens de Wei- en Jin-dynastieën om een bijzonder leesbaar schrift te bieden dat voldeed aan de behoeften van de toenmalige machthebbers. De tekens staan los en lijken sterk op gedrukte karakters om het lezen te vergemakkelijken. Dit is de beste stijl om mee te beginnen in de kalligrafie.
🗝 De benodigde gereedschappen voor Japanse kalligrafie
Als je Japanse kalligrafie lessen wilt volgen, heb je de 4 schatten van de geleerde nodig: papier, penseel, inktstaaf of vloeibare inkt en inktsteen.
- Fude: Dit is een Japans penseel met een bamboe handvat en haren van verschillende lengtes en flexibiliteit. (fijne punt, lange haren, flexibel, stijf, etc.)
- Sumi: Indiase inkt is een mengsel van roet van verbrand harsachtig hout, plantaardige oliën en lijm. Het is verkrijgbaar in vloeibare vorm of als een stokje (sumi) dat met de hand wordt gemaakt van gedroogde inkt. Wrijf gewoon over het stokje met water om een vloeibare inkt te verkrijgen met een zwart of soms gekleurd pigment, afhankelijk van het type hout dat wordt gebruikt.
- Suzuri: de inktsteen wordt gebruikt om over de stok te wrijven om de vloeibare inkt te bereiden. Het is vaak gemaakt van leisteen en fungeert als houder waarin het penseel wordt ondergedompeld.
- Hanshi: Dit zijn dunne vellen handgeschept papier van 25x35 formaat. Anders dan in China worden ze niet gemaakt van rijstpapier, maar van moerbeivezels.
Naast deze vier gereedschappen is het handig om een presse-papier en een bureaulegger te hebben. Voor diegenen die Shodo zelf willen proberen of anderen willen introduceren tot deze kunst, zijn er diverse Japanse kalligrafiegeschenksets beschikbaar in onze online shop.
Kalligrafie en Zen-filosofie
Zen is een tak van het boeddhisme die meditatie gebruikt om de geest te ontwaken, in het bijzonder in de Zazen-houding. Japanse kalligrafie is geïnspireerd door de Zen-filosofie omdat het een ware verbinding vormt tussen lichaam en geest.
Allereerst is adembeheersing essentieel voor een harmonieuze penseelstreek. De ademhaling is de bron van de Ki-energie die zich uitdrukt in de penseelstreek. Diep ademhalen resulteert in een vollere penseelstreek. Zenmeditatie helpt de geest te legen, zodat elke kalligrafie de essentie van het hart weerspiegelt en niet van gedachten, terwijl het verlangen naar perfectie opzij wordt gezet.
Ten slotte moet je weten dat om de echte Zen-kalligrafie te bereiken, 4 fundamentele principes gerespecteerd moeten worden:
▪ Harmonie van de compositie
Harmonie en balans zijn essentieel om een werk van kwaliteit te maken. Beheersing van de ruimte en de regels van compositie zijn fundamentele principes in Japanse kalligrafie.
Evenwicht van krachten
Varieer de dikte van de lijnen. Gebogen lijnen zijn lichter en vloeiender, terwijl rechte lijnen meer uitgesproken zijn.
Het huidige moment weerspiegelen
Een werk wordt in één enkele sessie gecreëerd. Het is een directe weergave van de energie en emotie van de kunstenaar op dat specifieke moment. Er is geen sprake van later terugkomen op een compositie; alles wat begonnen is, moet worden voltooid.
De openbaring van Ki
Dit is de vitale kracht die kalligrafie zo mooi maakt. Zonder Ki hebben tekeningen geen ziel. Alvorens de karakters te schilderen, moet de artiest zich concentreren op zijn ademhaling en op het huidige moment. Vervolgens projecteert hij de energie die hij voelt door zijn penseelstreek.
Japanse kalligrafie leren
Als je gepassioneerd bent door de Japanse schrijfkunst, moet je weten dat het heel goed mogelijk is om kalligrafielessen te volgen in Frankrijk. Er zijn veel boeken en bronnen op internet om je te helpen kalligrafietechnieken te ontdekken, geschikt voor alle niveaus. Je kunt deze Japanse kunst echter ook leren van een leraar. Sommigen bieden thuislessen aan, terwijl anderen je uitnodigen voor een groepsles.
Indien je een passie koestert voor de Japanse schrijfkunst, is het goed om te weten dat het ook in Nederland mogelijk is om kalligrafielessen te volgen. Tal van boeken en online bronnen staan tot je beschikking om je vertrouwd te maken met kalligrafietechnieken, geschikt voor alle niveaus. Toch is het ook mogelijk om deze eeuwenoude kunst te leren van een ervaren leraar. Sommigen bieden privélessen aan, terwijl anderen groepslessen organiseren.
De meest effectieve benadering is wellicht om rechtstreeks naar het atelier van een meester-kalligraaf te gaan. Daar zal je geadviseerd worden over je houding, je bewegingen, je lijnen en alle nuances die het verschil maken in dit ambacht. De Shodoka past zich aan aan jouw niveau en begeleidt je naar stijlen die het beste aansluiten bij jouw vorderingen. Daarnaast zal je ongetwijfeld genieten van het aanschouwen van zijn schilderkunst en het observeren van zijn techniek.
Japanse kalligrafie is een eerbetoon aan gevoeligheid, poëzie en de pracht van het universum, en opent de deur naar spiritualiteit. Bovendien zal het beoefenen van deze kunstvorm je innerlijke rust schenken en je concentratievermogen verbeteren. Ben jij er klaar voor om het zelf eens te proberen?
