In de Japanse archipel genieten Japanse poppen, met name kokeshi, aanzienlijke populariteit. Ben je bekend met deze unieke creaties? Wanneer je deze vraag invoert op Google, prijkt er een prachtig versierd houten poppetje op je scherm!
Kokeshi zijn met de hand gesneden en beschilderde Japanse poppen, afkomstig uit de provincie Tôhoku. Ze dienen als een prominent symbool van het Japanse vakmanschap, elk een uniek kunstwerk op zich.
Wat is een kokeshi pop? Waar komen ze vandaan? Hoe worden ze gemaakt? Wat zijn de verschillende soorten kokeshi?
Laten we dieper ingaan op deze met de hand vervaardigde schatten rechtstreeks uit het Land van de Rijzende Zon.
Kokeshi: de geschiedenis en oorsprong van deze Japanse pop
De oorsprong van kokeshi ligt in de noordelijke regio van Japan, waar houten poppen, die kleine meisjes afbeelden, met de hand worden gesneden, versierd en gelakt. Deze beeldjes zonder ledematen stammen uit de vroege 19e eeuw, tijdens de late Edo-periode, en zijn te herkennen aan hun cilindrische lichamen, ronde hoofden en levendige, veelkleurige ontwerpen.
Dit kinderspeelgoed werd gemaakt in Tôhoku, een toeristische regio die beroemd was om zijn warmwaterbronnen (onsens). De kijishi-ambachtslieden (plaatselijke houtsnijders) waren gewend en vooral bedreven in het maken van houten voorwerpen die in de 17e eeuw erg in trek waren bij kuurtoeristen! Ze boden hen onder andere houten kommen en schalen en kokeshi aan, die ze als souvenirs meenamen.
Wie genoegen neemt met deze versie van de oorsprong van de kokeshi poppen, begrijpt de Japanse cultuur met zijn symboliek en legendes wellicht niet volledig. Andere hypothesen proberen de oorsprong van deze poppen, die deel uitmaken van een goed bewaard Japans cultureel erfgoed, te ontrafelen.
Volgens sommige onderzoekers waren deze beeldjes gemaakt ter nagedachtenis aan kinderen die tijdens hongersnood werden geofferd, terwijl volgens andere versies kokeshi een oproep waren tot de godheden van vruchtbaarheid en overvloedige oogsten. Deze beeldjes vertegenwoordigden in feite de wens om kinderen te krijgen. Een alternatieve theorie suggereert dat kokeshi werden gebruikt als massageaccessoires tijdens onsen-rituelen.
Credits: Tiger500 op Flickr
Kokeshi: etymologische oorsprong
De oorsprong van het woord "kokeshi" kent ook verschillende hypotheses die met elkaar botsen. Sommigen stellen voor dat het woord 'ko' is afgeleid van 'ki' (boom) en 'keshi' van 'kezuru', wat schaven of schrapen betekent. Anderen beweren daarentegen dat "ko" verwijst naar het Japanse woord voor "kind" en "keshi" komt van het werkwoord "kezuru", wat verwijderen of laten verdwijnen betekent.
Het is van belang te weten dat Japanse poppen in het verleden werden aangeduid met diverse woorden, afhankelijk van de regio, zoals kogesu, kiboko, deko, enzovoort. Pas in 1940 werd het woord "kokeshi" gestandaardiseerd door consensus tussen Japanse ambachtslieden en verzamelaars.
De verschillende soorten handgemaakte poppen
Een authentieke Kokeshi-pop is altijd gemaakt van hout en met de hand gemaakt en beschilderd door een kijishi-ambachtsman.
De eerste classificatie is gebaseerd op geografische criteria. Elke regio heeft zijn eigen unieke stijl ontwikkeld, waarbij tien regio's zich onderscheiden: Hijiori, Kijiyama, Nambu, Naruko, Sakunami, Tôgatta, Tsuchiyu, Tsugaru, Yajirô en Zaô.
Een andere categorisering van kokeshi-dolls op basis van ontwerp is aangenomen.
Dento Kokeshi: traditionele stijl
De lokale ambachtsman eert de vormen en kleuren die al eeuwenlang kenmerkend zijn voor de stijl van zijn regio. De vorm is relatief eenvoudig en de kleuren zijn subtiel; elke ambachtsfamilie maakt gebruik van lokale natuurlijke kleuren. Dit vertegenwoordigt de traditionele versie van de pop, waarbij "dento" staat voor de overdracht van essentiële elementen.
Shingata Kokeshi: moderne stijl
Deze poppen werden geïntroduceerd in het begin van de jaren 1950 en vertonen kleuren en vormen die niet volledig in lijn zijn met de voorouderlijke traditie (meer vrijheid in de keuze van motieven, een gescheiden hoofd en lichaam, enzovoort). "Shingata" betekent "nieuw model".
Links: Dento kokeshi. Rechts Shingata kokeshi.
Het vervaardigen van een traditionele Japanse pop
Een authentieke dento-kokeshi wordt altijd gesigneerd door de meester-ambachtsman die het heeft ontworpen; deze handtekening certificeert dat het beeldje volgens een zorgvuldig bewaakte knowhow is vervaardigd.
Welk type hout wordt gebruikt voor het maken van een kokeshi beeldje?
De kijishi geeft de voorkeur aan mizuki (kornoelje) en itaye-kaede (Japanse esdoorn), omdat deze houtsoorten zacht genoeg zijn om te kunnen worden gesneden. Andere houtsoorten, zoals kersenhout, worden ook gebruikt. Ongeacht het gebruikte hout, moet kokeshi minstens een jaar buiten drogen voordat het wordt verwerkt.
Credits: Yoppy op Flickr
Het Dento-kokeshi productieproces
Na het drogen wordt het hout in kleine stukjes gesneden, vervolgens geruwd, gegraveerd en gesneden met behulp van scherpe gereedschappen zoals een vleesmes en een houtdraaibank.
In het begin waren de draaibanken handmatig en werden ze bediend door een derde partij (vaak de vrouw, het kind of de leerling van de ambachtsman). Later maakten voetbediende draaibanken het mogelijk voor de maker om solo te werken, voordat elektrische modellen de overhand kregen.
De traditionele Kokeshi-pop is klein, zonder armen of benen; de beeldhouwer benadrukt een eenvoudige cilindrische vorm (het lichaam) met daarbovenop harmonieus een bal (het hoofd).
Eenmaal gebeeldhouwd, wordt de pop met de hand beschilderd. Terwijl het lichaam tegenwoordig vaak met moderne apparatuur wordt beschilderd, wordt het gezicht nog steeds ritueel met de hand geschilderd door de ambachtsman, waardoor het zijn persoonlijke touch behoudt die herkenbaar is voor kenners. Elke dento-kokeshi wordt beschouwd als uniek.
Als laatste stap wordt er een laklaag aangebracht om de versieringen te beschermen tegen slijtage. De motieven en vormen zijn eenvoudig, harmonieus en gemakkelijk herkenbaar.
Het is opmerkelijk dat de kunst van het maken van kokeshi-poppen van generatie op generatie wordt doorgegeven, vaak van vader op zoon.
De kokeshi pop en de moderne tijd
Hoewel moderne Kokeshi-modellen creatiever, kleurrijker en gedurfder zijn dan hun voorgangers, worden ze nog steeds vervaardigd door echte Kijishi. Opmerkelijk is dat de shingata-kokeshi (moderne creatieve pop) officieel is erkend als een "symbool van Japan". Jaarlijks eren Japanse premiers de ambachtsman die de mooiste Kokeshi heeft gemaakt, een traditie die van start ging in 1954 als een wedstrijd.
Credits: Robert Francis op Flickr
Trouw aan hun traditie om te putten uit de schatten van hun verleden, konden moderne Japanse kunstenaars en ontwerpers niet ongevoelig blijven voor de charmes van deze houten beeldjes.
Deze kleine kimono-poppetjes hebben de beroemde Japanse videogameproducent Shigeru Miyamoto geïnspireerd tot de creatie van de Mii-avatars, de personages op het Nintendo Wii-spelconsole. Het Australische bedrijf The Aird Group werd eveneens beïnvloed en geïnspireerd door kokeshi voor zijn merk Kimmidoll designpoppen (gelukspoppetjes van plastic!).
Hoewel de symbolische kracht van de Japanse kokeshi-pop tegenwoordig is afgenomen, heeft dit houten beeldje een nieuwe rol gevonden. Het wordt nu gebruikt voor interieurdecoratie, als kinderspeelgoed, als sleutelhanger, of als een ander creatief cadeau-idee.
Plastic poppen van Kimmidoll.
In het moderne Japan is het geven van een kokeshi beeldje meer een demonstratie van liefde en genegenheid dan een uiting van goede wil. Maar er is nog steeds een echte plebisciet onder de bevolking en een passie onder verzamelaars.
Om onze focus op Kokeshi af te ronden, de traditionele Japanse pop is een van die objecten die Japan symboliseren op dezelfde manier als babouches of de kaftan in Marokko.
Dit kleine Aziatische meisje, vervaardigd van gekleurd hout, heeft eeuwen en grenzen overstegen zonder ook maar iets van haar charme te verliezen. Ze is een nationale referentie geworden in de archipel en een decoratief object dat synoniem staat voor elders. Ben jij een bewonderaar van deze prachtige Japanse geluksbrenger? Heb je een voorkeur voor een moderne of traditionele stijl? Ontdek onze collectie Kokeshi-poppen en Japanse beeldjes.
